1 พฤษภาคม 2565
บทความโดย ผศ.ดร.ผานิตย์ คุ้มฮิ้น
สาขาวิชาวิทยาศาสตร์การแพทย์
สำนักวิชาแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยวลัยลักษณ์
COVID-19 เกิดจากการติดเชื้อโคโรน่าไวรัสสายพันธุ์ใหม่ SARS-CoV-2 มีหลายการศึกษาจากยุโรป สหรัฐอเมริกา เอเชียและออสเตรเลียพบการสูญเสียการรับกลิ่นหลายระดับ (anosmia/ hyposmia/dysosmia) เป็นอาการเริ่มแรกของผู้ป่วยโรคติดเชื้อไวรัสโคโรนา 2019 มีการศึกษาพบว่าผู้ป่วยมีการสูญเสียการรับกลิ่นมากกว่าร้อยละ 80 และพบว่าผู้ได้รับเชื้อที่ไม่มีอาการทางคลินิกสามารถพบการสูญเสียการรับกลิ่นได้ร้อยละ 11.8 – 35.5 การสูญเสียการรับกลิ่นนี้สามารถฟื้นกลับมาได้โดยใช้ระยะเวลาเฉลี่ยประมาณ 2-3 สัปดาห์ บทความนี้จะแสดงสรีรวิทยาการรับกลิ่นเบื้องต้นพร้อมนำเสนอข้อมูลใหม่ ๆ เกี่ยวกับกลไกที่เกี่ยวข้องกับการสูญเสียการรับกลิ่นในผู้ป่วยโรคติดเชื้อไวรัสโคโรนา 2019 โดยในปี ค.ศ.2020 มีการพบอาการแสดงที่น่าสนใจในผู้ติดเชื้อที่ไม่มีอาการและพบว่ามีความผิดปกติเกี่ยวกับการรับกลิ่น ในขณะนั้นสันนิษฐานว่าน่าจะเกิดจากการบาดเจ็บ (injury) ที่โพรงจมูกเนื่องจากมีการตรวจพบปริมาณเชื้อไวรัสในบริเวณดังกล่าวจำนวนมาก (high viral load)
การรับกลิ่น (olfactory function) เป็นระบบที่ช่วยให้เราได้รับข้อมูลต่าง ๆ ที่สำคัญเกี่ยวกับสิ่งแวดล้อมในสัตว์จะมีสมองส่วนที่ทำหน้าที่ในการรับกลิ่นมากกว่ามนุษย์ อย่างไรก็ตามการสูญเสียการรับกลิ่นจะส่งผลให้มนุษย์เรามีคุณภาพชีวิตที่แย่ลง รับประทานอาหารก็จะไม่อร่อยเหมือนเก่าเนื่องจากกลิ่นเป็นหนึ่งในประสาทสัมผัสที่ทำให้เรารับรู้รสชาติอาหารได้ ในโพรงจมูกประกอบด้วย olfactory epithelium ซึ่งประกอบด้วยเซลล์สำคัญ 5 ชนิด คือ olfactory sensory neurons, sustentacular cells, microvillar cells, duct cells of the olfactory และ basal cells มีตัวรับกลิ่น (odorant receptors) ที่ซิเลียของ olfactory sensory neurons เราสามารถรับกลิ่นที่เข้ามาในโพรงจมูกได้ทั้งทางจมูกและทางปาก หลังจากนั้นจะมีการส่งสัญญาณประสาท (action potential) ขึ้นไปยังสมองหลายส่วน ได้แก่ anterior olfactory nucleus, olfactory tubercle, piriform cortex, amygdala และ entorhinal cortex สัญญาณประสาทที่ส่งต่อไปยังสมองมีการทำงานประสานกันมีบทบาทสำคัญต่อประชาน (เช่น สติปัญญาความรู้ การจดจำและการเรียนรู้ เป็นต้น) และการควบคุมการเคลื่อนไหว การสูญเสียการรับกลิ่นแบ่งสาเหตุได้เป็น 2 ส่วนด้วยกันคือ การเกิดจากการอุดกั้นของทางเดินกลิ่นและเกิดจากการทำลายของประสาทรับกลิ่น (conductive olfactory loss และ sensorineural olfactory loss) จากการศึกษาของ Ahmed และคณะในเดือนมีนาคมปีนี้ มีการเสนอกลไกที่ทำให้เกิดการสูญเสียการรับกลิ่น 5 กลไก ด้วยกันดังนี้
- การเกิดผลกระทบต่อตัวรับ angiotensin-converting enzyme 2 ที่ olfactory sensory neuron
- ความเสียหายที่ supporting cell (sustentacular cells) ใน olfactory epithelium
- การเกิดผลกระทบต่อ olfactory centers ใน frontal lobe เช่น mitral cell ใน olfactory bulb
- การอุดตันจากการอักเสบใน olfactory cleft ทำให้เกิดการเพิ่มเมือกซึ่งขัดขวางทางเดินกลิ่น
- ผลจากการขาดสังกะสีจากการใช้งานโดยเชื้อไวรัสทำให้เอนไซม์ carbonic anhydrase ที่เกี่ยวข้องกับกระบวนการรับกลิ่นถูกรบกวนการทำงาน
ภาพแสดงกลไกที่เกี่ยวข้องกับการสูญเสียการรับกลิ่นในผู้ป่วยโรคติดเชื้อไวรัสโคโรนา 2019 (ที่มา Ahmed et al., 2022)
อย่างไรก็ตามการสูญเสียความสามารถในการรับกลิ่นชั่วขณะนี้ก็เป็นอาการที่สำคัญที่มีประโยชน์ในการตรวจพบการติดเชื้อในระยะเริ่มแรกและป้องกันการระบาดในวงกว้างได้ ความผิดปกตินี้อาจจะหายได้ภายในระยะเวลาหนึ่งสัปดาห์หรือในบางรายงานพบว่าสามารถพบอยู่ได้เกินหนึ่งเดือน ซึ่ง olfactory epithelium สามารถเกิดใหม่ได้โดยใช้ระยะเวลาประมาณ 6-8 สัปดาห์
อ้างอิง
- Ahmed, A. K., Sayad, R., Mahmoud, I. A., El-Monem, A., Badry, S. H., Ibrahim, I. H., Hafez, M. H., El-Mokhtar, M. A., & Sayed, I. M. (2022). “Anosmia” the mysterious collateral damage of COVID-19. Journal of neurovirology, 1–12. Advance online publication. https://doi.org/10.1007/s13365-022-01060-92.
- Albert Y Han, Laith Mukdad, Jennifer L Long, Ivan A Lopez, Anosmia in COVID-19: Mechanisms and Significance, Chemical Senses, Volume 45, Issue 6, July 2020, Pages 423–428, https://doi.org/10.1093/chemse/bjaa040
