เวลาชมการแข่งขันกีฬาขี่ม้าประเภทต่าง ๆ ไม่ว่าจะเป็น ศิลปะการบังคับม้า (Dressage) ขี่ม้ากระโดดข้ามเครื่องกีดขวาง (Show jumping) ขี่ม้าอีเว้นติ้ง (Eventing) ขี่ม้าวิบาก (Endurance) กระทั่งการแข่งขันขี่ม้าความเร็วอย่าง Horse racing ก็ดี นอกจากความพร้อมและความสามารถเฉพาะตัวของนักกีฬาแล้ว สิ่งสำคัญที่จะตรึงตาตรึงใจผู้ชมก็คือ รูปลักษณ์ของม้ากีฬา สำหรับนักเลงอาชาหรือเซียนม้าที่คุ้นเคยกับกีฬาม้าแข่ง หรืออยู่ในแวดวงคอกม้าอยู่แล้วจะรู้ดีว่า ถ้าจะเลือกม้าสักตัวมาฝึกเป็นม้ากีฬา หรือนำมาเลี้ยงเพื่อสร้างมูลค่า คุณลักษณะที่ต้องพิจารณาในการคัดเลือกนั้นมีหลายประการ เรียกได้ว่า ต้องดูกันตั้งแต่สายพันธุ์ พ่อแม่ บรรพบุรุษ รูปพรรณสัณฐาน ไปจนถึงลักษณะนิสัยของม้ากันเลยทีเดียว
คุณลักษณะและประวัติของม้ากีฬาเด่น ๆ จะมีการบันทึกเอาไว้เสมอ ศาสตร์การดูม้าลักษณะดี จะมีข้อระบุคุณลักษณะหลายประการ ตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบันการคัดเลือกม้าจึงมีความสำคัญอย่างมากสำหรับการจะจำแนกว่า ม้าตัวนั้นจะเป็นม้ากีฬา เป็นม้าพาหนะ หรือเป็นม้าใช้แรงงาน ในโลกตะวันตกมีบทประพันธ์เกี่ยวกับม้ามากมายที่ถูกนำมาสร้างเป็นภาพยนตร์เอาไว้อย่างน่าสนใจ เช่น เรื่อง Black beauty, War horse, Dreamer และอีกหลาย ๆ เรื่อง ที่จะทำให้รู้ว่าม้ามีบทบาทสำคัญยิ่งต่อสังคมในภูมิภาคต่าง ๆ มาช้านาน
การคัดเลือกม้าสมัยก่อนเป็นการดูรูปลักษณ์ของม้าเป็นหลัก ม้าศึกที่เก่งกาจ อาจมาจากม้าป่าที่มีรูปร่างลักษณะดี ผ่านการฝึกฝนอย่างช่ำชองก็จะมีคุณค่าต่อเจ้าของ สามารถทำประโยชน์ได้มากมาย เมื่อปลดระวางจากการเป็นม้าศึกก็จะกลายเป็นม้าพ่อพันธุ์และแม่พันธุ์ที่ได้รับการดูแลอย่างดี ออกลูกออกหลานสืบต่อไปไม่จบสิ้น แต่ก็มีม้าบางตัวที่ไม่ได้โชคดีขนาดนั้น เมื่อมันไม่สามารถทำหน้าที่ม้าศึก หรือม้ากีฬาได้แล้ว มันอาจถูกขายไปเป็นม้าใช้แรงงาน และมีชีวิตอย่างยากลำบากกระทั่งสิ้นอายุขัยของมัน ฉะนั้นเราจึงมักพบเห็นม้ากีฬาที่ปลดระวาง ไปให้บริการนักท่องเที่ยวตามชายหาด หรือถูกใช้งานรับจ้างทั่วไปอยู่เสมอ
การคัดเลือกม้าตามวิธีของไทยที่ยอมรับกันมาตั้งแต่โบราณกาลจนถึงปัจจุบัน คือการดูลักษณะของม้า โดยพิจารณาจากคุณลักษณะดังนี้
- ม้าที่มาจากตระกูลดีและม้าลักษณะดี จะต้องมีผิวหนังบาง ขนสั้น มองเห็นรอยเส้นเลือดได้ชัดเจน เรียกว่า ม้าผิวบาง ยิ่งมีเส้นเลือดผุดพรายเด่นชัดมากเท่าไหร่ก็ยิ่งส่งเสริมคุณลักษณะม้าดีมากเท่านั้น
- ม้าที่มีสันคอบางจะวิ่งเร็ว ม้าตระกูลดี ผมแผงจะมีขนเส้นบาง ๆ ทั้งนี้ รูปคอม้าแบ่งออกเป็น 2 ชนิด ได้แก่
– ม้าคอหงส์ คือ ม้าคอที่โค้งตลอดตั้งแต่ต้นจนถึงปลายคอ เป็นม้าที่วิ่งเรียบ ฝีเท้าเร็ว ขี่สบาย
– ม้าคอตรง คือ มืที่มีสันคอโค้ง ใต้คอตรง รูปคอพอเหมาะ จะแข็งแรง ว่องไว เหมาะแก่การขี่ - ม้าที่มีหน้าอกกว้าง มีกล้ามเนื้อมาก และกล้ามเนื้อนูนเป็นก้อนทั้งสองก้อน แสดงว่าเป็นม้าที่มีกำลังแข็งแรงดี มีความอดทน เรียกว่า ม้าอกราชสีห์
- ตะโหงกที่โดดเด่นของม้าแสดงถึงความแข็งแรงและว่องไว
- ม้าที่มีกล้ามเนื้อใหญ่โต ขาใหญ่ คอหนา ศีรษะโต ม้าที่มีลักษณะเช่นนี้ เป็นม้าที่แข็งแรง แต่ไม่ว่องไว เรียกว่า ม้าทึบ
- ม้าที่มีลักษณะหงอย ไม่ปราดเปรียว ส่วนมากมักจะแข็งแรง เรียกว่า ม้าเลือดเย็น (Cold blood) ม้าที่มีลักษณะปราดเปรียว ส่วนมากนิสัยดีและมีสายเลือดดี เรียก ม้าเลือดร้อน (Hot blood)
- ส่วนศีรษะของม้า แบ่งออกเป็น 2 ส่วน คือ ส่วนหน้า (จากตาถึงปลายจมูก) และส่วนกระหม่อม (จากตาถึงท้ายทอย) ม้าที่ตระกูลดี ฉลาด ว่องไวและเลือดร้อน จะมีส่วนหน้าที่เล็กกว่าส่วนกระหม่อมมาก
- ม้าที่มีสันจมูกตรงหรือแอ่นงอน แสดงว่าเป็นม้าเลือดเย็น ม้าที่มีสันจมูกโค้งและนูนตรงกลาง แสดงว่าเป็นม้าเลือดร้อน
- ม้าที่มีรูจมูกกว้างมักจะเป็นม้าที่แข็งแรง
- ม้าปากกว้าง มุมปากอยู่ใกล้แก้ม เป็นม้าที่แข็งแรง ส่วนม้าปากเล็ก มุมปากเล็ก มุมปากตื้น มักจะเป็นม้าว่าง่าย สอนง่าย
- ม้าตากลมโตจะเป็นม้าเลือดเย็น สอนง่าย ส่วนม้าตาเล็กจะเป็นม้านิสัยโกง
- ม้าที่มีขากรรไกรหนาหรือขากรรไกรโต มักจะมีนิสัยขี้โกงและเกียจคร้าน
- ม้าตระกูลดี ได้แก่ ม้าหนู คือ ม้าที่มีหูเล็ก บางและชิดกัน
- ม้าตระกูลปานกลาง ได้แก่ ม้าหูกระต่าย คือ ม้าที่มีหูเล็กแต่ยาว
- ม้าตระกูลไม่ดี ได้แก่ ม้าหูลา คือ ม้าที่มีหูใหญ่ยาวปลายเรียว และม้าหูวัว คือ ม้าที่มีหูสั้นหนา
- หน้าแข้งของม้าต้องเรียวลง มีผิวหนังบาง ขนละเอียด กีบเรียบไม่มีลักษณะเป็นลูกคลื่นหรือรอยแตกร้าว โคนขามีกล้ามเนื้อแข็งแรงและค่อย ๆ เรียวลง มองเห็นเส้นเอ็นได้ชัดจึงจะดี ขาม้าตั้งตรงจึงจะเป็นม้าที่วิ่งได้ดี
- ม้าที่มีก้นหนาใหญ่จะเป็นม้าที่มีกำลังมาก แข็งแรง และวิ่งได้เร็ว ตำแหน่งของหางที่ติดได้ระดับกับก้นของม้า แสดงว่าเป็นม้ามีตระกูล
การคัดเลือกม้าสำหรับเป็นสัตว์เลี้ยงหรือใช้ขี่เป็นพาหนะ โดยทั่วไปจะคำนึงถึงความสมบูรณ์แข็งแรงเป็นหลัก แต่สำหรับการคัดเลือกม้ากีฬา จะต้องเลือกม้าที่มาจากตระกูลดี และมีประวัติสายพันธุ์อย่างละเอียดประกอบการตัดสินใจ โดยเฉพาะม้ากีฬาความเร็วอย่าง Horse racing ที่ต้องคัดเลือกสายพันธุ์ที่วิ่งเร็ว เป็นม้าเลือดร้อนพันธุ์แท้ ซึ่งมีอยู่ 2 สายพันธุ์ คือ ม้าสายพันธุ์อาหรับ (Arabian) และม้าสายพันธุ์เธอร์รัพเบรต (Thoroughred) ที่มีถิ่นกำเนิดในประเทศอังกฤษ ต่อมาได้นำไปเพาะเลี้ยงในอเมริกาเป็นฟาร์มขนาดใหญ่ส่งขายไปทั่วโลก และได้ชื่อว่าเป็นม้าที่วิ่งเร็วที่สุดในโลก รวมทั้งวงการม้าแข่งความเร็วในประเทศไทย ก็เป็นม้าสายพันธุ์เธอร์รัพเบรตเป็นส่วนใหญ่
อ้างอิง:
- สารานุกรมไทยสำหรับเยาวชน. การคัดเลือกม้า [เว็บไซต์]. 2551, แหล่งที่มา: https://saranukromthai.or.th/sub/book/book.php?book=19&chap=4&page=t19-4-infodetail05.html [12 พฤษภาคม 2566]
- นิทรรศการ PRINCESS’S CUP THAILAND 2019 ณ สนามแข่งขันขี่ม้ากองพลทหารม้าที่ 2 รักษาพระองค์
- ภาพประกอบจาก Pixabay