เมื่อวันเสาร์ที่ 31 มีนาคม 2556 ที่ผ่านมา กลุ่มเครือข่ายรักษาดอนสวรรค์เพื่อไทสกล จัดการอภิปรายเรื่อง “สิทธิชุมชนกับการปฏิรูปกฎหมายไทย” ร่วมกับ ดร.เอกพร รักความสุข ประธานมูลนิธิวิทยาลัยชาวบ้าน ดำเนินรายการโดย คุณรชต มูลทรัพย์ ณ เวทีโสเหล่กันวันเสาร์ ศาลาเอนกประสงค์ผู้สูงอายุ หลังรพ.สกลนคร สาขา 1 (ไฟฟ้าเก่า)
ภูมิหลังของการเสวนาครั้งนี้เกิดขึ้นจากปัญหาข้อพิพาทระหว่างชาวสกลนคร ในนามเครือข่ายรักษาดอนสวรรค์เพื่อไทสกล กับสำนักงานพุทธศาสนาแห่งชาติ ใน “กรณีข้อพิพาทเกาะดอนสวรรค์” เริ่มจากมีความพยายามของฝ่ายคณะสงฆ์ของจังหวัดสกลนครขึ้นทะเบียนสถานที่บนดอนสวรรค์ให้เป็นวัดร้างโดยสมบูรณ์ และเมื่อเข้าพรรษาในปีที่ผ่านมา คณะสงฆ์กลุ่มหนึ่งได้รับการสนับสนุนจากวัดธรรมกาย นำพระเข้าไปจำพรรษาอยู่ดอนสวรรค์ และมีความพยายามรังวัดที่ดินขอออกโฉนดจากทางภาครัฐผ่านการเร่งรัดจากกรรมาธิการทางศาสนา ศิลปะและวัฒนธรรม สภาผู้แทนราษฏร และดำเนินการโดยหน่วยงานภายในจังหวัดสกลนครหลายหน่วยงาน จึงเป็นที่มาของกรณีพิพาทกับภาคประชาสังคมของชาวสกลนคร มีผู้คนจำนวนมากแสดงเจตจำนงไม่ต้องการให้มีการออกโฉนดที่ผิดกฏหมายเช่นนี้เกิดขึ้น นำไปสู่การร่วมคัดค้านในโซเชียลมีเดียและการรวมกลุ่มประท้วงเป็นระยะๆ จนทำให้รัฐไม่สามารถออกโฉนดที่ดินดังที่ต้องการได้ แต่ก็ยังอยู่ในการดำเนินการหาข้อยุติเพื่อพิสูจน์ข้อมูลว่ากรณีดอนสวรรค์เคยมีวัดร้างตามกฎหมายหรือไม่ โดยประชาชนชาวสกลนครเสนอข้อมูลอีกด้านในทางประวัติศาสตร์บอกเล่าจากความทรงจำและเอกสารหลักฐานต่างๆ ว่าพื้นที่ดอนสวรรค์นั้นไม่เคยมีศาสนสถานในฐานะการเป็น “วัด” อย่างสมบูรณ์แต่อย่างใด (จดหมายข่าวมูลนิธิเล็ก-ประไพ วิริยะพันธุ์. ปีที่ 17 ฉบับที่97: มกราคม-มีนาคม 2556.หน้า 14)
การอภิปรายเรื่อง “สิทธิชุมชนกับการปฏิรูปกฎหมายไทย” จัดโดยกลุ่มเครือข่ายรักษาดอนสวรรค์เพื่อไทสกลในปี 2556 โดยมีการนำเสนอปัญหาข้อพิพาทระหว่างชาวสกลนครและสำนักงานพุทธศาสนาแห่งชาติ เรื่องการขึ้นทะเบียนพื้นที่ดอนสวรรค์เป็นวัดร้าง ซึ่งชาวบ้านคัดค้านไม่ต้องการให้มีการออกโฉนดที่ดินในลักษณะนี้ เพราะพื้นที่ไม่เคยมีวัดอยู่จริงตามประวัติศาสตร์
ทบทวนกฎหมายสิทธิชุมชนในสังคมไทย
คุณวลัยลักษณ์ ทรงศิริชี้ให้เห็นถึงปัญหาการนิยามคำว่า “ชุมชน” ที่ไม่มีขอบเขตชัดเจน โดยเฉพาะเมื่อชุมชนมีความหลากหลายและเปลี่ยนแปลงตลอดเวลา นอกจากนี้ยังกล่าวถึงการจัดการทรัพยากรธรรมชาติในอดีตที่มักไม่เป็นไปตามกฎหมายของรัฐ จนทำให้เกิดปัญหาเมื่อที่ดินถูกแบ่งเป็นสินทรัพย์ส่วนบุคคล
ปัญหาสิทธิชุมชน “ดอนสวรรค์”
การเข้าไปถือครองพื้นที่ดอนสวรรค์โดยกลุ่มคณะสงฆ์ธรรมกาย ทำให้เกิดความขัดแย้งกับชาวบ้านที่อ้างว่าพื้นที่นี้เป็นของชุมชนและไม่เคยมีวัดตั้งอยู่ การประกาศให้ดอนสวรรค์เป็น “ธรณีสงฆ์” จึงมีผลกระทบต่อสิทธิชุมชนอย่างมาก
ทางออกของ “สิทธิชุมชน”
คุณวลัยลักษณ์เน้นย้ำว่าในความเป็นจริงสิทธิชุมชนยังไม่มีอยู่เลยในระบบกฎหมาย ชุมชนต้องรวมตัวกันเพื่อเรียกร้องสิทธิของตน โดยการสร้างความเป็นหนึ่งเดียวและมีความรู้เกี่ยวกับการจัดการทรัพยากรอย่างยั่งยืน พร้อมทั้งฟื้นฟูจารีตประเพณีที่เคยมีอยู่ การต่อสู้เพื่อสิทธิชุมชนในประเทศไทยจึงต้องเริ่มจากการสร้างความรู้และความสัมพันธ์ในชุมชน เพื่อให้สามารถต่อรองกับภายนอกได้อย่างมีประสิทธิภาพ
ผู้เขียน: ปิยชาติ สึงตี
